Windows, iOS, macOS මෙහෙයුම් පද්ධතීන් මෙන්ම Linux වලද මෙහෙයුම් පද්ධති රාශියක් ඇත. මෙහෙයුම් පද්ධතියක් යනු ඔබේ ඩෙස්ක්ටොප් එකට හෝ ලැප්ටොප් එකට සම්බන්ධ දෘඩාංග සම්පත් සියල්ල කළමනාකරණය කරන මෘදුකාංගයකි. සරලව කිවහොත් ඔබේ මෘදුකාංග සහ ඔබේ දෘඩාංග අතර සන්නිවේදනය මෙහෙයුම් පද්ධතිය මඟින් කළමනාකරණය කිරීම යන්නයි.
ඇත්තටම කියනව නම් Linux කියන්නේ මෙහෙයුම් පද්ධතියක් නොවන අතර Linux කියන්නේ kernel එකකි. Linux kernel එක භාවිතා කරමින් විශාල මෙහෙයුම් පද්ධති ප්‍රමාණයක් බිහිවී ඇති අතර එම මෙහෙයුම් පද්ධති පොදුවේ Linux මෙහෙයුම් පද්ධති ලෙස හඳුන්වනු ලබන බව මෙහිදී මුලින්ම අවධාරනය කර සිටින්නට මම කැමතියි.
අදවන විට ස්මාර්ට් ෆෝන් වල සිට කාර්, සුපිරි පරිගණක සහ ගෘහස්ත උපකරණ, ගෘහස්ත පරිගණක දක්වා Linux මෙහෙයුම් පද්ධති සෑම තැනම තිබේ.
Linux 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සිට පැවති අතර එතැන් සිට ලොව පුරා භාවිතා කරන පරිශීලකයින් සංඛ්‍යාවක් වෙත ලඟා වී ඇත.
Desktops, servers, and embedded systems ලොව පුරා ක්‍රියාත්මක කිරීමට ලබා ගත හැකි වඩාත්ම විශ්වාසදායක, ආරක්‍ෂිත සහ කරදරයකින් තොර මෙහෙයුම් පද්ධතියක් ලෙස Linux පැවසිය හැක.
Linux මෙහෙයුම් පද්ධතියේ ඉතිහාසය
පරිගණක ක්‍රමලේඛන ශිෂ්‍යයෙකු වූ ලිනස් ටොවල්ඩ්ස් විසින් Linux මෙහෙයුම් පද්ධතිය දියුණු කරන ලදි.
Linux එසේ ජනප්‍රිය වීමට හේතු
සාම්ප්‍රදායික මෙහෙයුම් පද්ධති මෙන් නොව ඕනෑම කෙනෙකුට ලිනක්ස් මෙහෙයුම් පද්ධති වෙනස් කර බෙදාහැරිය හැක. මූල කේතය විවෘත නිසා බොහෝ පරිශීලකයින්ට මෙහෙයුම් පද්ධතියේ දෝශයන් දැකිය හැකිය. පරිගණක වල සැකසුම් බලය වැඩි වී ඇත. ලිනක්ස් යනු “යුනික්ස් වැඩ හා සමාන” බැවින් ජාලකරණය සඳහා ඉතා ස්ථාවර වේදිකාවක්(stable platform එකක්) මෙම මෙහෙයුම් පද්ධතිය සතුව ඇත.
Linux මෙහෙයුම් පද්ධති විවිධ කොටස් වලින් සමන්විත වේ.
ඇරඹුම් කාරකය (Bootloader) - ඔබේ පරිගණකයේ ඇරඹුම් ක්‍රියාවලිය කළමනාකරණය කරන මෘදුකාංගය වේ. බොහෝ පරිශීලකයින් සඳහා, මෙය හුදෙක් පැන නගින තිර පද්ධතියක් වන අතර අවසානයේදී මෙහෙයුම් පද්ධතිය තුළට ආරම්භ වීමට යයි.
කර්නල් (Kernel) - කර්නලය පද්ධතියේ හරය වන අතර CPU, මතකය සහ පර්යන්ත උපාංග කළමනාකරණය කරයි. කර්නලය මෙහෙයුම් පද්ධතියේ පහළම මට්ටමයි.
ආරම්භක පද්ධතිය (Init system) - මෙය උප පද්ධතියක් වන අතර එය පරිශීලක අවකාශය ආරම්භ කරන අතර ඩීමන් පාලනය කිරීමේ වගකීම දරයි. ඇරඹුම් කාරකය මඟින් ආරම්භක ඇරඹුම භාර දීමෙන් පසු ආරම්භක ක්‍රියාවලිය කළමනාකරණය කරන්නේ ආරම්භක පද්ධතියයි.
ඩීමන්ස් (Daemons) - මේවා පසුබිම් සේවා (මුද්‍රණය, ශබ්දය, උපලේඛනගත කිරීම යනාදිය) හා ඒවා ආරම්භයේදී හෝ desktop එකට ඇතුළු වූ පසු ආරම්භ වේ.
චිත්‍රක සේවාදායකය(Graphical server) - මෙය ඔබේ මොනිටරයේ Graphics පෙන්වන උප පද්ධතියයි.
ඩෙස්ක්ටොප් පරිසරය (Desktop environment) - පරිශීලකයින් ඇත්ත වශයෙන්ම අන්තර් ක්‍රියා කරන කොටස මෙයයි. තෝරා ගැනීමට බොහෝ ඩෙස්ක්ටොප් පරිසරයන් (Desktop environments) ඇත. සෑම ඩෙස්ක්ටොප් පරිසරයකම ඇතුළත් යෙදුම් (file managers, configuration tools, web browsers, and games) ඇතුළත් වේ.
යෙදුම් (Applications) - ඩෙස්ක්ටොප් පරිසරය (Desktop environment) මඟින් යෙදුම් (applications) රාශියක් ලබා නොදේ. Windows සහ macOS මෙන්ම ලිනක්ස් ද පහසුවෙන් සොයා ගත හැකි හා ස්ථාපනය කළ හැකි උසස් මෘදුකාංග ලබා දේ.
Linux භාවිතා කරන්නේ ඇයි?
බොහෝ දෙනා අසන එක් ප්‍රශ්නය මෙයයි. බොහෝ desktops, laptops සහ servers සමඟ භාවිතා කරන මෙහෙයුම් පද්ධතිය හොඳින් ක්‍රියාත්මක වන විට, සම්පූර්ණයෙන්ම වෙනස් පරිගණක පරිසරයක් ඉගෙන ගැනීමට කරදර වන්නේ ඇයි?
එම ප්‍රශ්නයට පිළිතුරු දීමට පෙර මා තවත් ප්‍රශ්නයක් ඉදිරිපත් කරන්නම්.
ඔබ දැනට භාවිතා කරන එම මෙහෙයුම් පද්ධතිය ඇත්තෙන්ම වැඩ කරනවාද? හොඳින් නේද? නැත්නම්, වෛරස්, අනිෂ්ට මෘදුකාංග, මන්දගාමී වීම, බිඳ වැටීම්, මිල අධික අලුත්වැඩියාවන් සහ බලපත්‍ර ගාස්තු වැනි බාධක සමඟ ඔබ පොරබදින බව ඔබට පෙනෙනවාද?
ඔබ ඉහත කරුණු සමඟ පොරබදන්නේ නම්, Linux යනු ඔබට හොඳම මෙහෙයුම් පද්ධතියක් විය හැකිය. Linux දැනට ඇති ඉතාමත් විශ්වාසදායක පරිගණක පරිසර පද්ධතියක් බවට පරිණාමය වී ඇත. පිවිසීමේ ශුන්‍ය පිරිවැය සමඟ එම විශ්වසනීයත්වය ඒකාබද්ධ කර ඔබට භාවිතා කළ හැක.
ඇතුළුවීමේ ශුන්‍ය පිරිවැය යනු, නොමිලේ මෘදුකාංගයක් හෝ සේවාදායක බලපත්‍රයක් සඳහා ශතයක්වත් ගෙවීමකින් තොරව ඔබට කැමති ඕනෑම පරිගණකයකට Linux ස්ථාපනය කළ හැකිය.අනිෂ්ට මෘදුකාංග හෝ වෛරස් සමඟ කිසිදු ගැටළුවකින් තොරව භාවිතා කළ හැක. ලිනක්ස් සාමාන්‍යයෙන් එවැනි ප්‍රහාරයන්ට ගොදුරු වීමේ අවදානම බෙහෙවින් අඩු ය. ඔබ නිතිපතා නිර්දේශිත යාවත්කාලීන කිරීම් අනුගමනය කරන්නේ නම්, ස්ථාවරභාවය සහ විශ්වසනීයත්වය ප්‍රායෝගිකව සහතික කෙරේ.
Linux විවෘත මූලාශ්‍රයක් (open source) යනුවෙන් හැදින්වීමට හේතු ?
Linux බෙදා හරිනු ලබන්නේ ද විවෘත කේත බලපත්‍රයක් යටතේ ය.
එමගින්,
- ඕනෑම අරමුණක් සඳහා වැඩසටහන ක්‍රියාත්මක කිරීමේ නිදහස.
- වැඩසටහන ක්‍රියාත්මක වන ආකාරය හැදෑරීමට ඇති නිදහස සහ එය ඔබට කැමති දේ කරන ලෙස වෙනස් කිරීමට ඇති නිදහස.
- අන් අයට උදව් කිරීමට හැකි වන පරිදි පිටපත් නැවත බෙදා හැරීමේ නිදහස.
- ඔබ වෙනස් කළ සංස්කරණ වල පිටපත් අනෙක් අයට බෙදා හැරීමේ නිදහස.
බෙදා හැරීම යනු කුමක්ද?
Linux හි ඕනෑම ආකාරයක පරිශීලකයෙකුට ගැලපෙන විවිධ සංස්කරණ ගණනාවක් තිබේ. නව පරිශීලකයින්ගේ සිට දැඩි භාවිත කරන්නන් දක්වා අවශ්‍යතාවන්ට ගැලපෙන පරිදි Linux වල වෙනසක් දක්නට ලැබේ. මෙම අනුවාදයන්(versions) බෙදාහැරීම් ලෙස හැඳින්වේ. Linux බෙදා හැරීම් සෑම එකක්ම පාහේ නොමිලේ බාගත හැකිය(download).
ජනප්‍රිය Linux බෙදාහැරීම්(distributions) වලට ඇතුළත් වන්නේ,
- LINUX MINT
- MANJARO
- DEBIAN
- UBUNTU
- ANTERGOS
- SOLUS
- FEDORA
- ELEMENTARY OS
- OPENSUSE
සෑම බෙදාහැරීමකම Desktop එකේ වෙනස් ආකල්පයක් ඇත. සමහරු ඉතා නවීන පරිශීලක අතුරුමුහුණත් තෝරා ගන්නා අතර අනෙක් ඒවා වඩාත් සාම්ප්‍රදායික desktop environments සමඟ ඇලී සිටිති.
ඔබට ගැලපෙන බෙදා හැරීම (distribution) කුමක්ද?
ඔබ භාවිතා කිරීමට අපේක්ෂා කරන බෙදා හැරීම සරල ප්‍රශ්න තුනකට පිළිතුර මත රඳා පවතී.
- ඔබ පරිගණක භාවිතා කරන්නෙකු තුළ කෙතරම් දක්ෂද?
- ඔබ නවීන හෝ සම්මත desktop අතුරු මුහුණතකට කැමතිද?
- සේවාදායකයක්(server එකක්) හෝ desktop එකක්ද?
ඔබේ පරිගණක හැකියාවන් තරමක් මූලික නම්, ඔබට Linux Mint, Ubuntu, Elementary OS හෝ Deepin වැනි නවක මිත්‍ර බෙදාහැරීම් (newbie-friendly distribution) භාවිතා කිරීම සුදුසුය.
ඔබේ නිපුණතා මාලාව (skill) සාමාන්‍යයට වඩා වැඩි නම්, ඔබට Debian හෝ Fedora වැනි බෙදාහැරීම් සමඟ යා හැකිය.
ඔබ පරිගණක හා පද්ධති පරිපාලනය හොඳින් ප්‍රගුණ කර ඇත්නම්, Gentoo වැනි බෙදාහැරීමක් භාවිතා කිරීම සුදුසුය.
ඔබට ඇත්තෙන්ම අභියෝගයක් අවශ්‍ය නම්, Linux From Scratch ආධාරයෙන් ඔබට ඔබේම Linux බෙදාහැරීමක් ගොඩනඟා ගත හැකිය.
Linux Commands (Linux විධාන කීපයක්)
whoami —> Who you are logged in as
pwd (present working directory) —> Show the name of the current working directory
Example: ඔබ linux තුලට logged වී ඇත්නම්, pwd ලෙස type කළ පසු මෙසේ දිස්වේ.
/home/yourusername
date —> shows current time and date
cal —> shows calendar
ls —> lists files.
ls –a —> lists files that are normally hidden.
ls –s —> shows the size of files.
Creating files (ගොනු සකසන ආකාර)
ගොනු සැකසීමට ආකාර කීපයක් ඇත.
1. $ touch newfile_name —> හිස් ගොනුවක් නිර්මාණය කිරීම.
2. $ cat < first.txt —> first.txt ලෙස ගොනුව නිර්මාණය වන අතර එම ගොනුව තුළට දත්ත ඇතුලත් කළ හැක.(Ctrl+D press කිරීමෙන් දත්ත ඇතුලත් කිරීම නතර කළ හැක.)
Renaming Files (ගොනුවල නම වෙනස් කිරීම)
mv <original_name> <new_name>
Example
$ mv file1.txt newfile.txt —> file1.txt ලෙස ඇති ගොනුවේ නම newfile.txt ලෙස වෙනස් වේ.
Removing Files
rm <filename>
Example
$ rm newfile.txt —> newfile.txt ලෙස පැවති ගොනුව මැකී යයි.
Manipulating Directories
mkdir <directory name> —> නාමාවලියක් සකස් කිරීම. (make a directory)
අපි මෙලෙස නාමාවලියක් සෑදු පසු එම නාමාවලිය තුළ ගොනු සකස් කළ හැක.
rmdir <directory name> —> නාමාවලියක් මකා දැමීම.(to remove a directory)
මෙහි දක්වා ඇත්තේ Linux මෙහෙයුම් පද්ධති යනු කුමක්ද සහ Linux තුළ භාවිතා වන විධාන කීපයක් පමණි. තවත් විධානයන්, මෙවැනිම මෙහෙයුම් පද්ධති පිළිබද තොරතුරු සහ ඒවා භාවිතා කරන අකාරය පිළිබදව ඉදිරියට ලිපි ගෙන එන්නම්. එතෙක් Android වැඩකාරයෝ අප සමග රැදී සිටින්න.
