එලෝන් මස්ක් (Elon Musk) මහතාට අයත් SpaceX සමාගමේ Starlink (ස්ටාර්ලින්ක්) ව්‍යාපෘතිය, මේ වන විට ලොව පුරා අන්තර්ජාල පහසුකම් විප්ලවීය ලෙස වෙනස් කරමින් සිටින බව වාර්තා වේ. අධිවේගී, අඩු ප්‍රමාදයක් සහිත අන්තර්ජාල සම්බන්ධතාවක් (low-latency, high-speed internet connectivity) ලොව ඕනෑම ප්‍රදේශයකට ලබා දීමේ අරමුණින් ක්‍රියාත්මක වන මෙම ව්‍යාපෘතියේ ප්‍රගතිය, වත්මන් තත්ත්වය සහ ඒ පිළිබඳව නිතර අසන ප්‍රශ්න (FAQs) පිළිබඳව නවතම තොරතුරු අනාවරණය වී තිබේ.
Starlink චන්ද්‍රිකා ගණන සහ ඒවායේ වර්ධනය
Starlink ජාලය ගොඩනැගීමේ process එක ආරම්භ වූයේ 2019 වසරේ මැයි මාසයේදීය. එතැන් පටන්, SpaceX සමාගම ඉතා aggressive launch schedule එකක් පවත්වාගෙන යමින්, Falcon 9 රොකට්ටුව භාවිතයෙන් දිනපතා හෝ සතිපතා පදනමකින් launch missions (දියත් කිරීමේ මෙහෙයුම්) සිදු කරමින් සිටී. මෙම unprecedented launch rate (පෙර නොවූ විරූ දියත් කිරීමේ වේගය) නිසා, අභ්‍යවකාශයට යවන චන්ද්‍රිකා සංඛ්‍යාව ශීඝ්‍රයෙන් ඉහළ ගොස් ඇත.
- දියත් කළ මුළු චන්ද්‍රිකා සංඛ්‍යාව: Android Authority හි වාර්තාවලට අනුව, 2024 ජුනි 17 වන විට SpaceX සමාගම විසින් Starlink චන්ද්‍රිකා 7,600කට අධික සංඛ්‍යාවක් සාර්ථකව අභ්‍යවකාශයට දියත් කර ඇත. මෙම figure එක constantly increasing (නිරන්තරයෙන් වැඩි වේ) සෑම නව launch එකක් සමඟම.
- ක්‍රියාකාරී චන්ද්‍රිකා සංඛ්‍යාව: දියත් කළ චන්ද්‍රිකා ගණන 7,600 ඉක්මවුවද, මේ වන විට අභ්‍යවකාශයේ ක්‍රියාකාරීව පවතින Starlink චන්ද්‍රිකා සංඛ්‍යාව 7,300ක් පමණ වන බව තොරතුරු වාර්තා කරයි. මෙම constellation එකට අයත් චන්ද්‍රිකා 7,000කට අධික ප්‍රමාණයක් මේ වන විට operational (මෙහෙයුම් කටයුතු සිදුකරන) තත්ත්වයේ පවතී.
- අක්‍රිය වූ/පථයෙන් ඉවත් වූ චන්ද්‍රිකා: මෙතෙක් දියත් කළ චන්ද්‍රිකා අතුරින් 300කට අධික සංඛ්‍යාවක් දැනටමත් deorbited (පථයෙන් ඉවත් වී) හෝ අක්‍රිය වී ඇති බව සඳහන් වේ. චන්ද්‍රිකාවක මෙහෙයුම් කාලය අවසන් වූ විට හෝ යම් දෝෂයක් ඇති වූ විට, ඒවා පෘථිවි වායුගෝලයට ඇතුළු වී දැවී යාමට සැලසුම් කර ඇත.
Starlink ජාලයේ අරමුණ, ආවරණය සහ අනාගතය
Starlink හි ප්‍රධාන අරමුණ වන්නේ ලොව පුරා ගෝලීය අන්තර්ජාල ආවරණයක් (global internet coverage) සැපයීමයි. විශේෂයෙන්ම, සාම්ප්‍රදායික අන්තර්ජාල යටිතල පහසුකම් (traditional internet infrastructure) නොමැති හෝ දුර්වල වන දුෂ්කර සහ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවලට අධිවේගී අන්තර්ජාලය ලබා දීම මෙහි ප්‍රමුඛතාවයයි. low-latency (අඩු ප්‍රමාදය) සහ high-speed broadband access (අධිවේගී බ්‍රෝඩ්බෑන්ඩ් ප්‍රවේශය) හේතුවෙන්, මෙය ඔන්ලයින් ක්‍රීඩා, වීඩියෝ ඇමතුම් සහ විශාල දත්ත හුවමාරු කිරීම වැනි කාර්යයන් සඳහා අතිශයින් සුදුසු වේ.
- ගෝලීය ආවරණය: මේ වන විට Starlink සේවාව ලොව පුරා රටවල් 99කට අධික සංඛ්‍යාවක ක්‍රියාත්මක වන බවට තොරතුරු පවතී.
- අනාගත ව්‍යාප්තිය: SpaceX සමාගම දිගුකාලීනව චන්ද්‍රිකා 12,000ක මූලික constellation එකක් නිර්මාණය කිරීමට සැලසුම් කර ඇත. අනාගතයේදී එය චන්ද්‍රිකා 42,000ක් දක්වා පුළුල් කිරීමේ අභිලාෂයක් ද ඔවුන් සතුය. මෙම පුළුල් කිරීමත් සමග, Starlink හි ගෝලීය අන්තර්ජාල සැපයීමේ හැකියාව තවදුරටත් ශක්තිමත් වනු ඇත.
Space Debris (අභ්‍යවකාශ සුන්බුන්) පිළිබඳ ගැටලුව සහ Starlink හි විසඳුම්
විශාල චන්ද්‍රිකා සංඛ්‍යාවක් අභ්‍යවකාශයට දියත් කිරීමත් සමඟ, space debris (අභ්‍යවකාශ සුන්බුන්) ප්‍රමාණය වැඩිවීම සහ රාත්‍රී අහසේ ඇතිවන light pollution (ආලෝක දූෂණය) පිළිබඳව තාරකා විද්‍යාඥයින් (astronomers) සහ environmentalists (පරිසරවේදීන්) අතර යම් concerns (කනස්සල්ලක්) පවතී. කෙසේ වෙතත්, Starlink විසින් මෙම ගැටලුව අවම කිරීම සඳහා ක්‍රියාමාර්ග ගනිමින් සිටී:
- ස්වයංක්‍රීය Deorbiting: Starlink චන්ද්‍රිකා ඒවායේ මෙහෙයුම් කාලය අවසන් වූ විට ස්වයංක්‍රීයව deorbit වීමට, එනම් පෘථිවි වායුගෝලයට ඇතුළු වී දැවී යාමට සැලසුම් කර ඇත. මෙම process එක සාමාන්‍යයෙන් වසර පහක් ඇතුළත සිදු වේ.
- ක්‍රියාකාරී Deorbiting: ඇතැම් චන්ද්‍රිකා වලට දෝෂයක් ඇති වුවහොත් හෝ ඉක්මනින් ඉවත් කිරීමට අවශ්‍ය නම්, ඒවා ක්‍රියාකාරීව deorbit කිරීමට ද පියවර ගනු ලැබේ. සමහර අවස්ථාවලදී, ක්‍රියා විරහිත වන චන්ද්‍රිකා කෙටි කාලයක් තුළ (වසරක් වැනි) deorbit වීමට සලස්වනු ලැබේ.
- ගුරුත්වාකර්ෂණ බලයේ බලපෑම: පෘථිවි වායුගෝලයේ ඉහළ ස්ථරයේ ඇති අංශු (atmospheric drag) නිසා චන්ද්‍රිකාවල වේගය ක්‍රමයෙන් අඩු වී, ඒවා ක්‍රමයෙන් පෘථිවිය දෙසට ඇදී විත් දැවී යයි.
Starshield: රජය සහ ආරක්ෂක අංශ සඳහා වූ Starlink
Starlink හි සිවිල් භාවිතයට අමතරව, SpaceX සමාගම Starshield නමින් රජයේ සහ ආරක්ෂක අංශවල (government and defense sector) අවශ්‍යතා සඳහා විශේෂයෙන්ම නිර්මාණය කරන ලද satellite internet service එකක් ද හඳුන්වා දී ඇත. මෙය Starlink තාක්ෂණයම භාවිතා කරන නමුත්, වඩාත් දියුණු security features (ආරක්ෂක විශේෂාංග) සහ encryption protocols (සංකේතාංකන ප්‍රොටෝකෝල) සමඟින් ක්‍රියාත්මක වේ.
සමස්තයක් වශයෙන්, Starlink ව්‍යාපෘතිය අභ්‍යවකාශයේ සිට අන්තර්ජාලය ලබා දීමේ concept එක සැබෑවක් බවට පත් කරමින්, ලොව පුරා මිලියන සංඛ්‍යාත ජනතාවකට high-speed broadband access ලබා දෙමින් සිටින බව පැහැදිලිය.
නිතර අසන ප්‍රශ්න (FAQs) - Starlink චන්ද්‍රිකා ජාලය පිළිබඳව
1. අභ්‍යවකාශයේ Starlink චන්ද්‍රිකා කීයක් තිබේද?
Android Authority හි වාර්තාවලට අනුව, 2024 ජුනි 17 වන විට SpaceX විසින් Starlink චන්ද්‍රිකා 6,000කට අධික සංඛ්‍යාවක් දියත් කර ඇත. මෙම සංඛ්‍යාව නිරන්තරයෙන් වැඩි වේ.
2. ක්‍රියාකාරී Starlink චන්ද්‍රිකා කීයක් තිබේද?
දියත් කළ 6,000කට අධික චන්ද්‍රිකා අතරින්, මේ වන විට 5,800ක් පමණ අභ්‍යවකාශයේ ක්‍රියාකාරීව පවතින බව වාර්තා වේ.
3. Starlink චන්ද්‍රිකා කීයක් දියත් කර තිබේද?
මුළු Starlink චන්ද්‍රිකා 6,000කට අධික සංඛ්‍යාවක් මේ දක්වා දියත් කර ඇත.
4. එක් දියත් කිරීමකින් Starlink චන්ද්‍රිකා කීයක් කක්ෂගත කරන්නේද?
සාමාන්‍යයෙන්, Falcon 9 රොකට්ටුවක් භාවිතයෙන් එක් launch එකකදී Starlink චන්ද්‍රිකා 23ක් පමණ කක්ෂගත කරනු ලැබේ.
5. Starlink චන්ද්‍රිකා කොපමණ කාලයක් කක්ෂයේ පවතීද?
Starlink චන්ද්‍රිකා වල lifespan (ආයු කාලය) වසර පහක් පමණ වේ. ඒවායේ මෙහෙයුම් කාලය අවසන් වූ පසු, ඒවා ස්වයංක්‍රීයව පෘථිවි වායුගෝලයට ඇතුළු වී දැවී යාමට සැලසුම් කර ඇත. මෙම deorbiting process එක සාමාන්‍යයෙන් වසර පහක් ඇතුළත සම්පූර්ණ වේ. සමහර අවස්ථාවලදී, අක්‍රිය වූ චන්ද්‍රිකා වසරක් වැනි කෙටි කාලයක් තුළදී deorbit කිරීමට කටයුතු කරනු ලැබේ.
6. Starlink චන්ද්‍රිකා කොපමණ වේගයකින් ගමන් කරන්නේද?
Starlink චන්ද්‍රිකා සාමාන්‍යයෙන් පැයට කිලෝමීටර 27,000ක් (පැයට සැතපුම් 17,000ක් පමණ) පමණ වේගයකින් ගමන් කරයි.
7. Starlink චන්ද්‍රිකා කොපමණ උසකින් තිබේද?
Starlink චන්ද්‍රිකා පෘථිවි පෘෂ්ඨයේ සිට කිලෝමීටර 550ක් (සැතපුම් 340ක් පමණ) උසකින් යුත් පහළ පෘථිවි කක්ෂයේ (Low Earth Orbit - LEO) ගමන් කරයි.
