යම්කිසි සිදුවීමක් වුණාට පස්සෙ මේක මීට කලිනුත් මේ විදියටම වුණා වගේ දැනෙනවා. කවදාවත් නොගිය තැනකට ගියාමත් මීට කලින් මෙතනට ඇවිත් තියෙනවා වගේ මතකයක් එනවා. ඒත් කොච්චර මතක් කරත් ඒක සිදුවුණේ කවදද කියල මතක් කරගන්නම බැහැ. ඔයත් සමහරවිට මේ අත්දැකීම ජීවිතේ එක පාරක් හරි විඳල ඇති. මෙහෙම වෙන්නෙ ඇයි? පෙර භවයේ මතකයක් නිසාද? නැත්තං ඒක හීනයක්ද? ඒ ගැන තමයි අද මම කියන්න යන්නෙ.
මේ සංසිද්ධියට කියන්නෙ déjà vu (ඩේජා වූ) කියලා. ඒක ප්‍රංශ වචනයක්. තේරුම තමයි already seen (දැනටමත් දැකපු) කියන එක. මේක ගැන 2003 වසරෙදි Psychological Bulletin කියන journal එකෙන් කරපු සමීක්ෂණයකට අනුව හැම 3 දෙනෙකුගෙන් දෙදෙනෙක්ම මේ අත්දැකීම විඳල තියෙනවා.
මේක අපේ මොළයෙ පොඩි ප්‍රශ්නයක්. DeJa Vu තත්වයක් ඇතිවෙන්න සාමාන්‍යයෙන් වයස අවුරුදු 10ක් වත් වෙන්න ඕනෙලු. ඔය තත්වය ඇතිවෙන්න හේතු ගොඩක් බලපානවා. අපි හේතු කිහිපයක් එකින් එක සලකා බලමු.
1. පැරණි මතකයන්
ඔයා ගොඩක් පොඩි කාලෙ ඔයාගෙ ගෙදර ගෘහභාණ්ඩ තිබුණු පිළිවෙල මතකද? නැහැ නේද? ඔයා පෙරේදා රෑට කෑවෙ මොනවද කියල වත් ඔයාට මතකද? ඉතින් එහෙම එකේ පොඩි කාලෙ ගෙදර ගෘහභාණ්ඩ තිබුණ පිළිවෙළ ගැන මොන මතකයක්ද?
හැබැයි ඔන්න දැන් ඔයා කොහෙහරි ගෙදරකට යනවා. මේ ගෙදරත් ගෘහභාණ්ඩ තියල තියෙන්නෙ ඔයා පොඩි කාලෙ හිටපු ගෙදර පිළිවෙලටමයි. ඔයාට ඒක මතක නෑ. ඒත් ඒක ඔයාගෙ මතකයේ තැන්පත් වෙලා තියෙනවා. ඒක නිසා ඔයාට ලොකු හුරුපුරුදු ගතියක් දැනෙනවා. මීට කලින් මෙතනට ආවා වගේ දැනෙනවා. ඒත් කවදද ආවෙ කියලා මතකම නෑ. එහෙම වෙන්නෙ අර පැරණි මතකය නිසා.
2. නිතර සංචාරයේ යෙදීම
ගොඩක් සංචාරය කරන අයට සහ හොඳින් සිහින නැවත ආවර්ජනය කරන්න පුළුවන් අයටත් DeJa Vu තත්වය ඇතිවෙනවලු.
3. ඇස් දෙකෙන් මොළේට යන සිග්නල් එක stuck උනාම
ඔයාට ඇස් 2ක් තියෙනවා. කන් 2කුත් තියෙනවා. ඒත් ඔයාට පේන්නෙ දෙපාරකටද? ඇහෙන්නෙ දෙපාරකටද? නැහැනෙ? මොකද ඔයාගෙ ඇස් දෙකෙන්ම දකින දේවල් වලට අදාල signals ඔයාගෙ මොළයෙ පිටුපස කොටසෙ තියෙන Visual Cortex එකට යන්නෙ එකම වෙලාවෙදි නිසා.
ඒත් ඉතාම කලාතුරකින් ඔය සිග්නල් දෙක අතරෙ පොඩි delay එකක් ඇතිවෙනවා. ඒ කියන්නෙ ඔයාගෙ වම් ඇහෙන් ලබාගත්ත සිග්නල් එක මොළයට ගිහින් පුංචිම පුංචි වෙලාවකට පස්සෙයි දකුණු ඇහෙන් ලබාගන්න සිග්නල් එක මොළයට යන්නෙ. දැන් මොළය පිස්සු වැටෙනවා. ඇයි ඉතින් මොළයට එකම සිග්නල් එක මිලිතත්පර ගානක් තුල දෙපාරක්ම ලැබුණනෙ.
ඒත් හැමදේම හරියට සිද්දවෙනවා කියල හිතන් ඉන්න මොළය හිතන්නෙ ඒ සිග්නල් 2ම එක පාර ලැබුණා කියලයි. ඉතින් දෙවෙනි සිග්නල් එක එනකොට ඒ දත්ත ටිකම පළවෙනි සිග්නල් එකෙන් ලැබුණත් මොළය ඒක පිළිගන්න සූදානම් නැති නිසා එතන DeJa Vu තත්වයක් ඇතිවෙනවා. එතනදි අපි මේක මීට කලින් දැක්කා වගේ මතක් වෙන්නෙ අර වම් ඇහෙන් මිලිතත්පර ගාණකට කලින් මොළයට ලැබුණු සිග්නල් එකේ දැකපු දේවල් ටික තමයි.
04. Short, Long මෙමරිය
අපි පාඩම් කරන ගොඩක් දේවල් හොඳින් අපේ මතකයට යන්නෙ එකම දේ නිතර නිතර පාඩම් කරද්දි. මොකද අපේ මොළයෙ කෙටි කාලීන මතකය (Short Term Memory) සහ දිගු කාලීන මතකය (Long Term Memory) කියල 2ක් තියෙනවනෙ. අපි සාමාන්‍යයෙන් අහන දකින දේවල් යන්නෙ කෙටි කාලීන මතකයට. කාලයක් එකම දේ කිහිප වරක්ම කෙටි කාලීන මතකයට ආවම මොළය තීරණය කරනවා මේක වැදගත් දෙයක් කියලා. එහෙම හිතල ඒ දෙය කෙටි කාලීන මතකයෙන් දිගු කාලීන මතකයට යවනවා.
හැබැයි බොහොම කලාතුරකින් සමහර දේවල් කෙටිකාලීන මතකය bypass කරල එක පාරම කෙලින්ම දිගු කාලීන මතකයේ තැන්පත් වෙනවා. ඒත් මොළය හිතන්නෙ මේක සාමාන්‍ය ක්‍රමයටම කෙටි කාලීන මතකයෙන් ආපු මතකයක් කියලයි. එහෙම හිතල එයා කෙටි කාලීන මතකය පුරාම search කරල බලනවා මේක කොහෙන්ද ආවෙ කියල. ඒත් හොයාගන්න බැහැනෙ. ඉතින් එතනත් deja vu තත්වයක් ඇතිවෙනවා.
05. ලෙඩ රෝග, බෙහෙත්
මීට අමතරව අපස්මාරය වගේ රෝග නිසා වගේම සමහර බෙහෙත් හා වේදනා නාශක නිසාත් deja vu ඇතිවෙන්න පුළුවන්
ඉතින් මේක පෙර භවයේ මතකයක් වත්, සමාන්තර ලෝකයක සිදුවීමක් වත්, වෙනත් ගුප්ත බලයක් වත් නොවන බව දැන් ඔයාලට පැහැදිලි ඇති.. මේක සාමාන්‍ය සිදුවීමක්.. හැබැයි ඉතින් මේක නිතරම දිගින් දිගටම වෙනව නම් වහාම neuro surgeon කෙනෙක් හම්බවෙලා පරික්ෂා කරගත්තොත් හොඳයි කියන එකත් අමතක කරන්න එපා.
